(3) Hobbywijken

Hobbywijken, doelgroepwijken en andere woondomeinen
Zo zijn er in de VS woondomeinen waar hobby’s als watersport, golf, vliegen, kunst en cultuur of wetenschap centraal staan. Of woondomeinen die gericht zijn op duurzaamheid, ontmoeting, actief leven op hogere leeftijd, leren, religie, dieren, wellness of veiligheid. In een verzamelterm spreekt men aldaar ook wel van common interest developments of van lifestyle communities. Het Ruimtelijk Planbureau schat in dat tussen 50 tot 60 miljoen mensen in de VS in zo’n common interest wijk woont. Bij een bevolking van 300 miljoen is dat een aandeel van bijna 20%. In ons land woont nog nauwelijks iemand in een lifestyle wijk, al is er hier en daar wel een dergelijke wijk te vinden of in ontwikkeling. Mochten we de VS in deze trend volgen dan ligt er nog een enorm potentieel aan mogelijkheden.

In Nederland kennen we uit de VS vooral de groep woongebieden waar in de ogen van velen het thema veiligheid voorop staat: de zogenaamde gated communities, met een slagboom als entree en bewakingspersoneel om ongewenst bezoek buiten de poort te houden. Dit type woondomein zorgt in ons land voor nogal wat negatieve reacties en bepaalt in hoge mate de discussie. Dat is jammer, omdat we daardoor nogal gemakkelijk voorbijgaan aan de variatie die in woongebieden voorkomt en de kwaliteiten en ruimte die dat biedt voor de bewoners, hun geluk, hun ontplooiingsmogelijkheden en hun gezondheid.

In de VS zijn vier hoofdredenen te ontdekken waarom woondomeinen tot stand komen. Allereerst is er de wens van mensen om te wonen in zo’n domein tussen min of meer gelijkgestemden, of mensen met een vergelijkbare leefwijze. Daarnaast zijn er de ontwikkelaars die kansen in de markt zien. Ook is er de houding onder burgers die hun dollars liever besteden in hun eigen directe woonomgeving dan het geld, via belastingen, te geven aan een publieke instantie, nog afgezien van het feit of dat belastinggeld wordt benut voor publieke ruimte, onderwijs of zorg. Tot slot komt het ook regelmatig voor dat lokale overheden woondomeinen stimuleren om op die manier te besparen op de kosten. In het gros van de woondomeinen is het namelijk een private partij die opdraait voor de kosten van onderhoud van het openbare gebied en de aanwezige voorzieningen. Geen van deze hoofdredenen is in eerste instantie ideologisch of maatschappelijk getint. Sociale samenhang in woonomgevingen is echter regelmatig wel een resultante.

Veel woondomeinen in de VS komen tot stand aan de hand van een integraal masterplan, dat ruimtelijke, functionele en financiële elementen onlosmakelijk koppelt aan doelgroepen en leefstijlen, beleving, hospitality, rollen en marketing. Deze software en orgware zijn in de masterplannen minstens even belangrijk als de hardware.

Ook op het bestuurlijk vlak is er nogal wat variatie zichtbaar. Zo wordt aan de ene kant van het spectrum Sun City geheel bestuurd door de bewoners zelf en is aan het andere uiteinde The Villages een private onderneming die de regels en wetten voorschrijft. Vooral het model Sun City is een interessante voor de toekomst vanuit de toenemende vraag naar mede-opdrachtgeverschap en bijzondere coalities in ontwikkeling en beheer. Roel in ’t Veld (2009) zegt daarover dat “de kennis van gespecialiseerde beleidsambtenaren niet per se superieur is aan die van de gewone burger. Het wordt dus hoog tijd dat we gaan nadenken over manieren om deze in de civil society aanwezige kennis te benutten, om die civil society anders te positioneren in het openbaar bestuur. Er is een flinke slag te slaan, want de Nederlandse politiek heeft, anders dan de Amerikaanse, weinig op met de burger. Wat dat betreft heeft ons land een uitermate regenteske traditie”.